კრიტიკისა და თეატრის კრიტიკის „გასაჭირი“
შესაძლოა, თეატრის კრიტიკა „კოკა-კოლას“ რეკლამასავითაა: ეგონათ, რომ „კოკა-კოლას“ რეკლამას არანაირი სარგებელი არ მოჰქონდა და ფულს ტყუილად ყრიდნენ. როცა ერთ წელსაც რეკლამა აღარ გაუშვეს, გაყიდვები ჩაწვა. მაშინ მიხვდნენ, რომ რეკლამა ფრიად მნიშვნელოვანი ყოფილა და მასში დაკარგული ფული, დაკარგული დროისა არ იყოს, სინამდვილეში ნაპოვნი, გამომუშავებული ფული აღმოჩნდა, დაკარგული დროისგან განსხვავებით, დახარჯულ ფულზე ბევრად მეტი. შესაძლოა, კრიტიკა უნდა გავაუქმოთ, რომ ბოლოს და ბოლოს, მივხვდეთ მის რეალურ მნიშვნელობას.
თეატრის კრიტიკა სინამდვილეში იმაზე კომპლექსური მექანიზმია, ვიდრე კრიტიკოსების რეცენზიების ერთობლიობა გულისხმობს. ამ უკანასკნელთან ერთად, ანგარიშგასაწევია რეკლამა – სატელევიზიო, ბეჭდური და ინტერნეტ, რეპორტაჟები თუ სტატიები, რომლებიც ინტერესს აღძრავენ საზოგადოებაში და თეატრში სიარულისგან ტრენდს ქმნიან. ცოტა ხანია, რაც აღმოვაჩინეთ, რომ საზოგადოება მისტერიული ვნებით დაინტერესდა თეატრში სიარულით. ვერსია, რომელიც ამ მოვლენის ახსნისას დომინირებდა, პანდემიის პერიოდში ადამიანთა ხანგრძლივი ჩაკეტილობა იყო, რის შემდეგაც ხალხს გარეთ გასვლა მოუნდა. მაგრამ თეატრი სულაც არ არის ასეთი გარეთ, ის ერთობ ჰერმეტული, ჩაკეტილი სივრცეა, არც სპექტაკლის ყურებაა მაინც და მაინც იოლი, ეს არ არის პოპ მუსიკის კონცერტი (თუმცა, სპექტაკლსაც გააჩნია!), არც კაფეში მაგიდასთან ჯდომასავით „ბუნებრივია“. მაშ, რატომ მიეძალა მაყურებელი თეატრს? რა იპოვა მან იქ თავისთვის საინტერესო? ვფიქრობ, თავი და თავი იმ რეკლამაშია, რომელსაც შეგვიძლია, ინტენსივობის ხარისხის გათვალისწინებით, პროპაგანდაც კი ვუწოდოთ, რაც სწორედ, პანდემიის პერიოდში თეატრის შესახებ ცირკულირებდა, ძირითადად, ტელევიზიაში, მაგრამ – ინფორმაციის სხვა არხებშიც.
სწორედ პანდემიის დროს მოხდა თეატრის არაბუნებრივი, არაჩვეულებრივი გახსენება. უპირველეს ყოვლისა, აღმოჩნდა, რომ თეატრის სფერო ყველაზე მეტად დაზარალდა. შედეგად, თეატრის სამართლიანმა ვიქტიმიზაციამ გამოიწვია ნიაღვარი ყურადღებისა ჩაკეტილი შემოქმედებითი სფეროს მიმართ. გაჩნდა მრავალი გადაცემა, რეპორტაჟი, დიდი და მცირე ჩართვა თეატრის შესახებ, რომლებიც ეძღვნებოდა გახსენებას, ანალიზს, უბრალოდ საუბარს, ანდა დახშულ სივრცეში თეატრალურ ღავღავთა არეკვლას. საჯარო სივრცის გახსნის შემდეგ, როცა პანდემია დასრულებულად გამოცხადდა, ინტერესმა ტელევიზიის მხრიდან არათუ იკლო, არამედ იმატა. თეატრი, უპირველეს ყოვლისა, ტრენდი გახდა ტელევიზიაში, რასაც მხარს უბამდა სოციალური ქსელიცა და საიტებიც. აქედან გამომდინარე, თეატრი მოდად იქცა და ხალხი მიაწყდა თეატრს. როგორც ზევით ვთქვი, „კოკა-კოლას“ რეკლამამ“ იმუშავა.
თუკი რეკლამა ასე ძლიერია და პროპაგანდაა გადამწყვეტი ხალხის ინტერესის გასაღვივებლად, რაც ვფიქრობ, რომ მართლაც ასეა – მაყურებელი ჩვეულებრივი მომხმარებელია, საზოგადოდ, – მაშინ წარმოიდგინეთ, რა მოხდება, თუკი იგივე პროპაგანდის მანქანა იმუშავებს განათლებაზე, ზოგადად აზროვნებაზე. მართლაც, როცა ყველა ტელევიზია ლიტერატურასა და წიგნებზე ალაპარაკდა, არნახულად გაცხოველდა როგორც უცხოელ ავტორთა თარგმნის, ასევე ახალ ქართველ ავტორთა გამოცემის პროცესი.
ორივე ზემოხსენებული მოვლენა, თავისთავად, კარგია: ჯობს, საზოგადოებამ კულტურა მოიხმაროს, ვიდრე მხოლოდ „კოკა-კოლა“ და ჰამბურგერი, რომლებსაც არას აკლებს, სიმართლე ითქვას (მაკდონალდსები და რესტორნები საკვირაო ტაძრებივით გაძეძგილია). მაგრამ აღფრთოვანების მიზეზი მაინც ცოტაა. ცოტაა იმიტომ, რომ ეს რეკლამა და ეს პროპაგანდა ზედაპირულია, მოკლებულია მოაზროვნე სულს და არც თეატრისა და არც ლიტერატურის ინტენსიური გაშუქება არ ატარებს ღრმად კულტურულ ხასიათს. ესაა ერთგვარი მექანიკა, მანქანა, დეუს ექს მახინას მსგავსი, რომელსაც, მართალია, მედეა ცაში აჰყავს, მაგრამ მხოლოდ იმისთვის, რომ მისი ამქვეყნიური კრახი გადაავადოს. კრახი კი გარდაუვალია, მით უფრო მაშინ, თუკი მედეასავით საკუთარი შვილების დახოცვა განგიზრახავს (მნიშვნელობა არ აქვს, რის გამო); ვინც თავის შვილებს ხოცავს, ცხადია, მას სახლში არ დაედგომება; მეტიც: სამყაროშიც არ დაედგომება.
ჩვენი, ქართული სამყარო, ამ კუთხით, რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს (სინამდვილეში, სავსებით ბუნებრივია), უფრო მეტად ანტიკურ სამყაროს ჰგავს, ვიდრე – ევროპულს, ანტიკურ დემოკრატიას უფრო ჰგავს, ვიდრე – ევროპულს. ჩვენი რეჟიმის ანტიკურობას შემდეგი ფაქტორები განაპირობებს: ზევსი ოლიმპოზე და ზევსის საღვთო კარი, ე.წ. ღმერთები. შემდეგ, ამ ღმერთების მოციქულები – ქურუმები, შემდეგ მათი მრევლი, და შემდეგ – ადამიანები, საზოგადოება. არ გამოგვრჩეს მთავარი: მონების უმრავლესობა. მონები – აზრით, ეკონომიკურად და სოციალური ცხოვრების წესით. შედეგად, პოლიტიკური მართვის დონეზე გვაქვს ლეგიტიმური აზრი, ერთგვარი ზე-აზრი, რომელიც ემანაციას განიცდის ძალაუფლების ყველა რეგისტრში, და გვაქვს მკრეხელური აზრი, მეამბოხეთა აზრი, რომელიც უნდა ჩაიხშოს, ნიველირდეს, რადგან ზე-აზრთან შეუსაბამოა. თუკი ევროპული დემოკრატიის ენაზე ვიტყვით, ასეთი რეჟიმის მთავარი ნაკლია უთანასწორობა აზრის დონეზე, ესე იგი მოსმენისა და დისკუსიის შეუძლებლობა. როგორ მოგისმენს ყური, რომელიც თავისუფალი არაა, რომელიც უკვე ზე-ხმის, ზე-დაჯერების სმენაშია?! ამიტომაც, განმანათლებლობა ისევ ისეთივე ფასადურია, როგორც ადრე, და მოკლებულია მოსმენისა და სრულფასოვანი დისკუსიის შესაძლებლობას, მაშასადამე, აზროვნების სიღრმეს. ამიტომ ყველაფერი, რაც მიიღწევა, წყალობის რეგისტრში აღიქმება, და ყველა მარცხი აღიქმება, როგორც შესანდობარი, დასაშვები, ზევსის მარცხი ან განპირობებული მტრული ელემენტების ფაქტორით. სწორედ ასეთია ჩვენი დღევანდელი მდგომარეობა, რაც თავის ექოს ავრცელებს არა იმდენად თეატრზე და სცენაზე, რამდენადაც თეატრის კრიტიკაზე. რადგან კრიტიკა არის ის მანქანა, რომელიც აზრებს აწარმოებს სცენაზე, რომელიც აწარმოებს შეფასებას და მაშასადამე, ნერგავს სტანდარტებს, აყალიბებს აღქმას, ჩარჩოში აქცევს მას, აღძრავს ასოციაციათა, იდენტიფიკაციათა და ეჭვთა წარმოების შინაგან პროცესს. სწორედ ეს პროცესი შედის ჩიხში, ვინაიდან უმრავლესობა ამგვარი მწარმოებლებისა – კრიტიკოსებისა, ერთ საერთო ზე-აზრზე, ზე-შეფასებაზე დგანან და თეატრალური პროცესი მაყურებლისთვის კოკა-კოლისა და ჰამბურგერის მოხმარების პროცესს უტოლდება.
საბა ასლამაზიშვილის „დარისპანის გასაჭირი“ სტალინის სიცოცხლეში
სტალინი რომ ცოცხალი ყოფილიყო, საბა ასლამაზიშვილის „დარისპანის გასაჭირზე“ ჩემი რეცენზიის გამო, თუკი სიკვდილით არ დამსჯიდნენ, ყველა შემთხვევაში, გამაციმბირებდნენ. „ტროიკის“ წევრები იქნებოდნენ თეატრმცოდნენი: ბრძენი გერონტი, მშვენიერი ელენე (არანაირი კავშირი აქვს უმშვენიერეს ელენე შალუტაშვილთან!) და გულმოწყალე მედეა. პირველი ორი იტყოდა, რომ „მტრული ელემენტი“ ვარ, „თეატრის მტერი“ და უსათუოდ სიკვდილი მეკუთვნის. მაგრამ მესმის, როგორ ეპასუხება მათ ძვირფასი მედეა. ის ამბობს: „მაგრამ არა, ვალერი არ არის ბოროტი, მის გულში მხოლოდ სიკეთეა, დარწმუნებული ვარ; უბრალოდ, ხანდახან ეშლება, ზედმეტი მოსდის, ემოციურია, არ უფიქრდება რას ჩადის, არ უფიქრდება შედეგებს; ცოდოა ეს ბიჭი სიკვდილისთვის, გთხოვთ, ციმბირში გადავასახლოთ, გონს მოეგება, გული მიგრძნობს, დარწმუნებული ვარ… გადავასახლოთ!…“ მაგრამ მესმის მათი პასუხი (ორივენი ერთად): „გადავასახლოთ?! ბოროტი არ არის?! ხანდახან ეშლება?! როგორ ბედავ?!!“ მედეა შეცბუნებულია, რამდენიმე წამით ხმას ვერ იღებს. ელენე ამბობს:
- მედეავ, ჩემო კარგო, „ხანდახან ეშლება“?! ერთი შემთხვევა მითხარი, როდის არ შეშლია! როდის! როდის დაუწერია რამე ნორმალური ამ ბიჭს?! ის ჩვენ არა გვგავს! თანაც, ეს ძალიან დამაზიანებელია ჩვენთვის – ყველასთვის, უპირველეს ყოვლისა კი, მისი უდიდებულესობა მაყურებლისთვის და საზოგადოებისთვის! არა?! (მედეამ აღარ იცის, რა თქვას.)
- ნუღარ ვხარჯავთ ამდენ დროს ამაზე. – ამბობს გერონტი და სახე კიდევ უფრო მუქი უხდება. – მე მას არც კი ველაპარაკები! როცა მესალმება, სალამს არ ვუბრუნებ! ვის რაში ჭირდება მისი „გამარჯობა“?!
- რატომ ჩათვალა, რომ თეატრზე წერის უფლება აქვს?! – განაგრძობს გაცეცხლებული ელენე. – რატომ ჩათვალა, რომ საერთოდ, რამე იცის, რამეს ხვდება და რასაც წერს, ვინმესთვის საინტერესოა?! ვის რაში ჭირდება, რასაც ჯღაბნის?! ის ხელოვანიც არ არის! ის უნიჭოა! თვითმარქვია დრამატურგია!…
- დავამთავროთ! – მაგიდაზე ხელისგულს არტყამს გერონტი და ქალბატონებს მზერას არიდებს.
- მოიცადეთ! – აღმოხდება მედეას.
- რა?! – უკმაყოფილოდ შეხედავს ელენე. გერონტი არაფერს ამბობს, მხოლოდ ერთხელ ამოიოხრებს.
- ესე იგი, თქვენ ოთხოზორიას ამართლებთ?! – მხოლოდ ამ ფრაზას ეტყვის მედეას, უჩვეულოდ ცივად. მედეას ტანში გაცრის.
- მე არ ვამართლებ! – ამბობს ის ხმამაღლა. – მე არ ვამართლებ! – იმეორებს.
- მაშ, რას შვრები?! მაშ, რას ჩადიხარ?! – ელენეს სურს, თითოეულ ფრაზაში სხვადასხვა ზმნა გამოიყენოს. არ სურს, ბანალური იყოს და ერთი ფრაზა ორჯერ წარმოთქვას იდენტურად.
ვერ გეტყვით კამათი რამდენ ხანს გრძელდება, მაგრამ განაჩენი სიკვდილით დასჯაა. ზუსტად არ ვიცი, სად მხვრეტენ, შესაძლოა, რომელიმე თეატრის სარდაფში. ბრძენ გერონტსა და მშვენიერ ელენეს, ჩემი დახვრეტის ამბავს რომ იგებენ, სიხარულის ალი გადაურბენთ სახეზე, მედეას კი გული დაწყდება და ჩემს სულს დუმილით ამაღლებულ პატივს მიაგებს.
სასამართლო ამით არ სრულდება. ასამართლებენ ტატო ჩანგელიასაც საბა ასლამაზიშვილის „დარისპანის გასაჭირზე“ დაწერილი რეცენზიისთვის. ამჯერად, მედეას ნაცვლად, „ტროიკის“ მესამე წევრია აგრეთვე თეატრმცოდნე, ახალგაზრდა ქალღმერთი ნიკე (მედეამ მოსამართლის მანტიას სულიერად ვეღარ გაუძლო). ნიკე დააწინაურეს, ვინაიდან გამამხნევებელი რეცენზია დაწერა (ცხადია, საბა ასლამაზიშვილის „დარისპანის გასაჭირზე“). ნიკეს შემართება ეტყობა. მჭექარედ მჭევრმეტყველებს. მიწასთან ასწორებს ტატოს, ისე გადაუვლის, როგორც კომბაინი – ხორბლის თავთავებს. განსაკუთრებით აღიზიანებს ორი ვარსკვლავი ხუთიდან, როგორც ჩანგელიამ ასლამაზიშვილის „დარისპანის გასაჭირი“ შეაფასა. ნიკე ამბობს, უფრო სწორად – ჭექს: თუკი ვალერი ოთხოზორია სიკვდილით დაისაჯა იმის გამო, რომ უსამართლოდ დაუწერა ჩვენს საბას სამი ვარსკვლავი ოთხის ან ხუთის ნაცვლად („როგორ გაბედა!!!“ – ყვირის ქალღმერთი), მაშინ ტატო ჩანგელიას მით უფრო სიკვდილი ეკუთვნის! ნიკეს უხსნიან, რომ „მით უფრო სიკვდილი“ იურიდიულად არ არსებობს, რადგან მხოლოდ ერთი სიკვდილია – დახვრეტა, რასაც ის ვერ იგებს და მაინც გაიძახის: „ტატო ჩანგელიას მით უფრო სიკვდილი ეკუთვნის!“
არ ვიცი, რატომ ხდება ასე, მაგრამ ტატო ჩანგელიას არ ხვრეტენ. მას მხოლოდ 15 წლით აციმბირებენ. იქ ტატოს მემარცხენე იდეების გამო ქურდები ნათლავენ და თეატრის კრიტიკოსის წართმეულ ავტორიტეტს კრიმინალური ავტორიტეტით ინაზღაურებს.
ალბათ, მიხვდით, რომ სიკვდილის შემდეგ გელაპარაკებით, როგორც ფამუქის პერსონაჟი რომანიდან – „მე მქვია წითელი“.
აურზაური რაღაცის გამო, ანუ რა მოხდა?!
ამბობენ გემოვნებაზე არ დავობენო, მაგრამ იმასაც ამბობენ, გემოვნებაზე დავობენ თუ დავობენო; მაგრამ აქედან არასდროს არაფერი კარგი არ გამოსულა და ჩვენც ნუ ვიდავებთ, თუკი სულ სხვა რამეს არ ეხება საქმე, ვიდრე უბრალოდ გემოვნებაა.
საბა ასლამაზიშვილის „დარისპანის გასაჭირზე“ დღემდე, არც მეტი არც ნაკლები, ცხრა რეცენზიაა დაწერილი. ბოლო რამდენიმე წლის პრაქტიკაში ამ სპექტაკლმა რეცენზიების რაოდენობით, ალბათ, რეკორდი მოხსნა. ცხრა რეცენზია ერთმანეთის მიყოლებით, პირველი ჩემი – ძალზე კრიტიკული (3), შემდეგ ქება-დიდება ლელა ოჩიაურისგან (4) და გიორგი ყაჯრიშვილისგან (5), – ციფრები გამოხატავს მინიჭებულ ქულას 5-ბალიან სკალაზე, – შემდეგ, მორიგი ხოტბა თამთა ქაჯაიასგან (5), შემდეგ, დადებითი შეფასება ლაშა ჩხარტიშვილისგან (3), შემდეგ, ტატო ჩანგელიას კრიტიკული წერილი (2), დავით ბუხრიკიძის აღფრთოვანება (4), შემდეგ, ნუცა კობაიძის ასევე ქება-დიდება (5) და ბოლოს, თამარ ქუთათელაძის რეცენზია (4). რეცენზიების შინაარსში არ ჩავიძირები, ვინძლო თავი არ მოვაბეზრო მკითხველს.
ყველაფერი მესმის, ყველაფერი მისაღებია, ერთადერთი, რაც დამიგროვდა, კითხვებია: კრიტიკოსები, რომლებიც 5 ქულით აფასებენ სპექტაკლს, მართლა თვლიან, რომ „დარისპანის გასაჭირი“ სეზონის საუკეთესო სპექტაკლია, თუ სხვა რამ საჭიროების გამო იქცევიან ასე? კრიტიკოსები, რომლებიც ამ სპექტაკლის საოცარ სამყაროს აღწერენ, ამ საოცრებას სცენაზე ხედავენ, თუ მხოლოდ თავიანთ წარმოსახვაში (მეორე შემთხვევაშიც, ჩემთვის არანაკლებ გამაოგნებელია, როგორ შეუძლია ასე არაჩვეულებრივად იმუშაოს კრიტიკოსის წარმოსახვამ, რომ პრაქტიკულად თვალწარმტაცი სამოთხე აღწეროს რეალური ჯოჯოხეთის ნაცვლად)? დავით ბუხრიკიძეს მართლა გონია, რომ „დარისპანის გასაჭირი“ ბეკეტისეული აბსურდის ჟანრში წარმატებულად დადგმული სპექტაკლია? და მართლა ფიქრობს, რომ „დარისპანის გასაჭირის“ სტრუქტურა, სტილი, ენა და ა.შ. აბსურდში რეალური გადასვლის შანსს იძლევა, თანაც – ბეკეტისეულ აბსურდში?… ნუცა კობაიძე რომ 5 ქულიან შეფასებას აძლევს ამ სპექტაკლს და „კარგს“ უწოდებს, განა, თავადვე არ ამხელს თავის თავს თავისი ფრიადი და არა კარგი შეფასებით? თუკი ფრიადს უწერ მოსწავლეს, რომელსაც კარგადაა მომზადებული, ანუ ძალიან კარგადაც არ იცის, არათუ ფრიადზე, ცოტა ხომ არ ამეტებ შეფასებაში (და რომ ამეტებ, რატომ ამეტებ; რატომ უწერ უმაღლეს შეფასებას „კარგ სპექტაკლს“)? და ბოლოს, თამარ ქუთათელაძე რომ მეცხრე რეცენზიას წერს იმ სპექტაკლზე, რომელიც დიდი ღირსებებით არ გამოირჩევა და არანაირ რევოლუციას არ ახდენს, რა მოტივაციით წერს მეცხრე რეცენზიას: რამე ახალს ამატებს, რაც წინა რვაში არ თქმულა, თუ მისი ეს მეცხრე რეცენზია, თავისთავად, იმდენად ინოვაციურია და ახალ კუთხეებს შეიცავს, რომ აუცილებლად უნდა დაწერილიყო?… ბოლოს და ბოლოს, სპექტაკლი დაილია?! სადღაც არის ძაღლის თავი დამარხული, და ეს სადღაც აშკარად სხვაგანაა…
შესაძლოა, ძაღლის თავი ვერ ვიპოვოთ, მაგრამ ვეცადოთ, ძაღლის საფლავს მაინც მივაგნოთ. ვიკითხოთ, ჩემი აზრით, მთავარი შეკითხვა: როცა შემფასებელი წერს შეფასებას, რის მიხედვით აფასებს – აფასებს იმის მიხედვით, თუ რამდენად ისიამოვნა მან სპექტაკლით, გამოდის ამ პუნქტიდან, თუ ამას არ აქცევს ყურადღებას და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით წერს? შეკითხვა გრძელი გამოგვივიდა, მაგრამ შეგვიძლია მოკლედაც ვიკითხოთ: არის თუ არა სიამოვნების პრინციპი მთავარი ქართული თეატრის კრიტიკაში? ჩემი აზრით, არ არის (მთლიანი სურათი ამ დასკვნის საფუძველს გვაძლევს) და მთავარი პრობლემაც ესაა. სიამოვნება, როგორც ასეთი, შეფასების ველიდან განდევნილია. სიამოვნება არ ითვლება მთავარ დასაყრდენად. თეატრი არ არის მიჩნეული სიამოვნების მანქანად.
სინამდვილეში, პრობლემა არც ისე მარტივია. საქმე გაცილებით ჩახლართულადაა. სინამდვილეში, სიამოვნების პრინციპი არათუ განდევნილია, არამედ სიამოვნების ცენტრი გადატანილია სხვაგან და ეს „სხვაგან“ სხვადასხვა ადგილია, ძალაუფლების წერტილებია, რომლებიც ცდება თავად სპექტაკლის, როგორც ხელოვნების ქმნილების ავტონომიურობას; ის უნდა ვეძებოთ იმ საწარმოო ურთიერთობათა ველზე, რომელსაც თავად სპექტაკლთან, როგორც ასეთთან, მის მხატვრულ სუვერენულობასთან ორგანული კავშირი არ აქვს.
უფრო მარტივად რომ ვთქვა, ის, ვინც ფრიად შეფასებას აძლევს სპექტაკლს, ნორმალურ შემთხვევაში უნდა ვიგულისხმოთ, რომ მან სპექტაკლით, როგორც მხატვრული ნაწარმოებით, უმაღლესი სიამოვნება მიიღო, გამორჩეული სიამოვნება, რომელსაც ბევრი სპექტაკლის ყურებისას ვერ მიიღებდა. რისგან ისიამოვნეს ჩვენმა ძვირფასმა კრიტიკოსებმა: კლდიაშვილის ენით (რომელიც სპექტაკლში არ იყო)? იმერული კოლორიტით (რომელიც სპექტაკლში არ იყო)? რეჟისორული გადაწყვეტით (უკიდურეს შემთხვევაში, შეგვიძლია ჩავთვალოთ, რომ იყო)? დახვეწილი მიზანსცენებით (რომლებიც არ იყო)? მსახიობთა თამაშით (თუკი მათი თამაში თამაშია, მაშინ რეალურს თამაშს ზე-თამაში უნდა დავარქვათ და რეალურ ზე-თამაშს, ზე-ზე-თამაში და ა.შ.)? საკუთარი ფანტასმაგორიით (რომელიც უხვადაა სხვადასხვა კრიტიკოსის რეცენზიაში)? ხომ არ არის კიდევ სხვა რამე, რისგანაც კრიტიკოსები სიამოვნებას იღებენ, რაც მათ შეფასებებს, პოზიციას და ქულებს განაპირობებს? ხომ არ არიან ჩართულნი ისინი იმგვარ ძალაუფლების თამაშებში, სადაც ღალატობენ თავიან სიწრფელეს და რეალობის დაუნდობელ მოცემულობას?
ბურდიეს მიხედვით, კრიტიკოსები, ესეისტები და წვრილი ჟურნალისტები ყველაზე მოწყვლადი ფენაა წერილის სცენაზე, რამდენადაც მათი მოთვინიერება, მათზე გავლენის მოხდენა და მათი ხელით სიყალბის წარმოება ძალზე იოლია. ბურდიეს მიხედვით, ამას განაპირობებს მათი „სოციალური დაუცველობა“ ფართო გაგებით: დაბალი ფინანსური შემოსავალი, კარიერული არამყარობა და ძალაუფლებას მოკლებულობა. ჩვეულებრივი ესეისტი, კრიტიკოსი ან ჟურნალისტი, ისევ ბურდიეს მიხედვით, ინტელექტუალური კიბის პირველ, ანუ ზევიდან ქვევით ბოლო საფეხურზე დგას, ის არ წარმოადგენს ანგარიშგასაწევ ძალას, არ გააჩნია ინტელექტუალური ავტორიტეტი, რითაც შეძლებდა რეალური გავლენა მოეხდინა ინტელექტუალურ ველზე, ხოლო პირიქით, მასზე გავლენას ახდენს ძალაუფლების ყველა ველი, ვინაიდან ყოველი ველის ინტერესი მასზე ძლიერია; ისინი მისი ყმები არიან.
ვფიქრობ, ქართული თეატრის კრიტიკის ველზეც მსგავსი სურათი იკვეთება.
კრიტიკოსები გადამეტებულ ყურადღებას უთმობენ კონკრეტული წრის ნამუშევრებს, ეს ნამუშევრები ძალაუფლების ცენტრის სახეა, ცენტრალური ძალაუფლების სანიმუშო ხელოვან(ებ)ის ნამუშევრ(ებ)ია.
კრიტიკოსები, ნებსით თუ უნებლიეთ, მიკერძოებულნი არიან, ორმაგი სტანდარტით წერენ: „ცენტრის“ ნამუშევრების მიმართ გადამეტებულ ტოლერანტობას იჩენენ, ხოლო „პერიფერიის“ ნამუშევრების მიმართ, ცდილობენ, „ობიექტურები“ იყვნენ.
მათი შეფასების წყარო უმეტესწილად ქმნილებით მიღებული სიამოვნება და ამ სიამოვნების ბირთვის ანალიზი როდია, არამედ ისინი იღებენ სიამოვნებას სულ სხვა კოდებით, სხვა ენით, სხვაგვარი წაკითხვით, ვიდრე – თავისუფალი, არააფილირებული შემფასებელი.
ეს ყოველივე იწვევს იმას, რომ „ცენტრის“ მიერ მომზადებული ჰამბურგერი კრიტიკოსების მიერ ფასდება, როგორც უმაღლესი ხარისხის სარესტორნო კერძი. შესაძლოა, მაყურებელიც – თეატრის პუბლიკა, ამგვარ ჰამბურგერს უმაღლესი ხარისხის სარესტორნო კერძის გემოზე მიირთმევს. თუ ასეა, მაშინ კრიტიკოსები და მაყურებლები სრულ იდილიაში ყოფილან. და უბედურებაც ესაა. „უბედურებაც“ და „გასაჭირიც“.
კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც უნდა ვახსენოთ, ვნებაა. ვნება, რომელიც ფარავს ცნობიერების სინათლეს. ვნება, რომელიც იწვევს მიმეზისის ძალით აზვავებას, რაც რენე ჟირარმა აღწერა თავის წიგნში „წმინდა და ძალადობა“, განსაკუთრებით შთამბეჭდავ, ჰეროდეს წინაშე სალომეას ცეკვის ბიბლიურ სცენაში. აკი, მამარდაშვილიც 1989 წელს, სახალხო ფრონტის ტრიბუნიდან გვაფრთხილებს, ვნებების დესტრუქციული ძალა გავაცნობიეროთ და ავლაგმოთ. იმ დროს ეს ვერ შეძლეს. ვფიქრობ, დღემდე, იგივე პრობლემა ისევ „შესაძლებელი შეუძლებლის“ (მამარდაშვილის ტერმინი) სფეროში რჩება.
ფაქტი ისაა, რომ აზრი არ აქვს ამგვარ გადაჭარბებას, ამგვარ მიკერძოებას, თავის დაბრმავებას. ყველაფერი ყველასთვის ისედაც ხელისგულზეა. თანაც, ამგვარი პროცესი ბუმერანგის პრინციპით შემოტრიალდება და დამბების გასკდომას გამოიწვევს.
დამსხვრეულ სინდისზე კოლექტიური ცნობიერება ვერ აიგება. პიროვნება მხოლოდ და მხოლოდ სინდისია. სინდისის მსხვრევით იმსხვრევიან პიროვნებებიც. ერთადერთი ზრუნვა გვმართებს: ზრუნვა კეთილსინდისიერებისთვის. უპირობოდ! მხოლოდ ეს შეიძლება იყოს ერი, მხოლოდ ეს შეიძლება იყოს ღირებულება.
„დარისპანის გასაჭირი“ და მის გარშემო ჩუმი აურზაური სიმპტომია თუ სინდრომი?
