ჟურნალი "თეატრი"

ანუ ლუიზ გლიკის სიცოცხლის სიკვდილი

მზის ჩასვლისას, 6 საათიანი ჯვარცმის მიწურულს, მიწა იძრა და ორად გაიპო კრეტსაბმელი. ნეტარი თეოფილაქტე წარმოუდგენლად პოეტურად აღწერდა ამ წამს –

„ღვთის ტაძარმა, რომელიც დიდად იგლოვდა განხორციელებული ღმერთის სიკვდილს, თითქოს დაიფხრიწა თავისი სამოსელი ანუ ფარდა“…

დაფხრეწილი სამოსელიდან მოჩანდა იგი – ჯვარცმული. სისხლისგან დაწრეტილი. თავჩაქინდრული. კრეტსაბმელის ფარდასავით სამოსელშემოძარცვული –

ძე ღვთისა, ათასწლეულების მერეც რომ გვაწვდენს  თავის შემაძრწუნებლად დაბნეულ, იერუსალიმის ჰაერივით დახშულ, გამლღვალ ხმას –

„რად მიმატოვე მე, მამა?“

დედაც იქვე იდგა.

დედა, რომელმაც შვა.

რომელმაც პირველმა გაუშვა ხელი ახალფეხადგმულს, ნაბიჯები რომ სწორად  გაეთვალა.

რომელსაც უყვარდა უკიდეგანოდ. უსასრულოდ  ჯვარცმისთვის დაბადებული წითურთმიანი ბიჭი…

იმ პარასკევს კი იქ იდგა… გოლგოთას მთასთან…. იდგა და ყელში მოწოლილ ბურთსაც ვერაფერს უშვრებოდა. პირიდან ვერ უშვებდა  ნატეხებად ქცეულ ხმას… ცდილობდა, თვალებით დალაპარაკებოდა მომაკვდავ შვილს…

ძე ღვთისა, ალბათ, თვალს არიდებდა, რომ რომელიმე რომაელს შემთხვევით არ ამოეცნო ქრისტეს დედა…

ნეტა, რას ფიქრობდა იმ წამს მარიამი ღმერთზე? ან თუ უყვარდა?

უკანასკნელ წამს თავი წამოუწევია ზეცისკენ ქრისტეს და ნელ-ნელა აღმოუთქვამს სიტყვებდაკარგულს –

„მამა! შენს ხელშია ჩემი სული“ (ლუკა.23:46)…

მაინც „მიტოვებულ“ მამასთან დაბრუნდა ბოლოს. ანუ იქ, საიდანაც დაიწყო მისი  მოგზაურობა დედამიწაზე…

***

ლამის ათასწლეულის მერე, მე-20 საუკუნის 50-ან წლებში პარიზის ერთ პატარა ტაძარში ორი გოგო იდგა. მონაზონმა ორივეს სთხოვა, ქრისტეს ქანდაკებასთან მუხლი მოეყარათ.

უფროსი და, რომელიც სადღაც 5-ოდ წლის იყო, გაჯიუტდა – ებრაელები ქანდაკებების წინ არ ვიჩოქებითო…

ნეტა, რა გაიფიქრა იმ წამს „მამამ“?

ან თუ ეწყინა პატარა გოგოს უცაბედი „რევოლუცია?“

განა, ქრისტე არ შეუწყრა უდაბნოს ველებზე მიმობნეულ დედებს? – „გამოუშვით ბავშვები და ხელს ნუ უშლით ჩემთან მოსასვლელად, ვინაიდან მაგათნაირებისაა ღვთის სასუფეველი” (ლუკ.18:16)…

ის გოგო „მაგათნაირი“ ვერ „გამოდგა“…

ვერ გამოდგა, რადგან ლუიზ გლიკი იყო – პოეტი ლუიზ გლიკი – დაბადებული სიკვდილის საცქერლად… დასამარცხებლად.

სხვათა ტკივილის მოსანელებლად.

დაბადებული ახალშობილად გარდაცვლილი უფროსი დის –  სიუზანას სანაცვლოდ…

1941 წელს დაიბადა და გარდაიცვალა დანიელ და ბეატრის გლიკების პირველი შვილი.

1943 წელს ლუიზი „მოვიდა“ დედამიწაზე თავისი შიმშილით მკვდარი დის „ტვირთის“ სატარებლად… იქნებ, სათრევადაც კი.

ზიდა. ლექსებად ზიდა. ჯვარზეც არაერთხელ გაეკრა სიუზანას ნაცვლად და სიუზანასთან ერთადაც.

არაერთხელ აუმბოხდა ზეციურსა და მიწიერ „მამებს“ –

„მინდოდა, სამაგიერო მიმეზღო მამაჩემისთვის,

თანაც არა იმის გამო, ვინც იყო,

არამედ იმისთვის, ვინც მე ვიყავი“…

ვინ იყო ლუიზ გლიკი?

ნიუ-იორკში დაბადებული გოგო, რომელიც მთელი სიცოცხლე ამტკიცებდა, რომ სხვის ნაცვლად არ ცხოვრობდა და არც ცოცხლობდა; რომ საკუთარი წილი ჰქონდა დედამიწასთანაც და ღმერთთანაც. დედ-მამასთანაც საკუთარ წილობას ეძებდა მუდამ…

დედის „თვალებსაც“ არაერთხელ გაექცა… დაავადდა კიდეც „ჯვარზე გაკრული“… ანორექსიით დაინგრია სუსტი სხეული. ჩიტივით თხელი მხრები. მუქი თვალები, რომლიდანაც ოთხი მზერა მოდიოდა მუდამ….

მერე, ნობელიანტობამდე ცოტა ხნით ადრე, დაწერა ლექსი მიწაში გაქცეულ სიუზანზე –

„ჩემმა დამ სიცოცხლე მიწაში გაატარა.

დაიბადა და მოკვდა.

არც ერთი სიტყვა თან არ წაუღია.

ჩემი დაც ტიროდა ყველა სხვა ბავშვივით,

მაგრამ საკვებზე უარს ამბობდა.

აცახცახებული დედა ცდილობდა,

შეეცვალა ჯერ ბედი და მერე ისტორია.

როცა ჩემი და გარდაიცვალა, რაღაც მაინც შეიცვალა.

დედის გული გახდა

ცივი და მძიმე,

როგორც  ლითონის პატარა გულსაკიდი.

ჩემი დის სხეული კი იქცა მაგნიტად,

რომლითაც დედას ქაჩავდა მიწისკენ“ (თარგ. ე.თ.)…

აცახცახებული ბეატრისი მარიამად აქცია სიუზანამ… „ჯვარზე გაეკრა“ ახალშობილი გოგო – პირი აიკრა და დაჟინებით უყურებდა, როგორ ეშინოდა დედას ღმერთის…

მერე მთელი ცხოვრება იქეთ ექაჩებოდა ბეატრისსაც – მიწაში საცხოვრებლად…

დედამ გაუძლო, უკანაც არ გაჰყვა და კიდევ ორი შვილიც გაიმეტა დედამიწისთვის… მაგრამ ბედისწერა ისევ უმზადებდა გამოცდას!

მეორედ  უფრო გაუჭირდა „მარიამობა“! ლუიზ გლიკმა, ახალგაზრდა და ნიჭიერმა გოგომ, დის „ბედი და ისტორია“ გაიმეორა – პირი აიკრა სიუზანივით და შიმშილით სიკვდილი გადაწყვიტა…

ბეატრისი მეორე შვილს მიწაში ვეღარ გაუშვებდა საცხოვრებლად.

ეს ზუსტად იცოდა და ომი გამოუცხადა სიკვდილს – თვალებში ძალით უცქერდა შვილსაც და ღმერთსაც.

არც ერთს  მისცა გასაქანი.

საბოლოოდ ლუიზიც დანებდა  და – „მამაც“…

გოგო გადარჩა…

გადარჩა, მაგრამ ყოველ წამს აყვედრიდა მამას დაბადებას… დედას – მზერას… ღმერთს – სიუზანას მაგნიტობას, ასე რომ ექაჩებოდა  მთელი სიცოცხლე მასაც.

ასე რომ შეაჩვია მიწაში სიცოცხლის ცქერას…

ლუიზ გლიკის სიცოცხლეს სიკვდილი ედგა დარაჯად მუდამ…

ამიტომ გაუძლო ყველას წასვლას, ვინც უყვარდა და არ უყვარდა…

გაუძლო უმცროსი დის „მაგნიტობასაც“ – 2018 წელს და დაქვრივების ტვირთსაც – 2019 წელს…

ყველაფერი გადაწონა 2020-მა!

მთელი ცხოვრების „ჩუმი“ ამბოხი ზეციური და მიწიერი „მამების“ წინაშე ამ წელს დასრულდა…

ამ წელს დაამტკიცა, რომ დაბადებული იყო ლუიზ (და არა მხოლოდ სიუზან) გლიკად!

არც პულიცერის პრემია…

არც ლექსების 12 კრებული…

არც „ნიუ-იორკერის“ აღიარება არ აკმაყოფილებდა არასრულფასოვნების კომპლექსს „მამათა“ წინაშე…

ძნელი აღმოჩნდა „ორსულობის“ ტვირთი…

ნუგეშისცემა შვილმკვდარი დედ-მამისთვის…

კარგი შვილობა და დიდი პოეტობა…

მის ცხოვრებაში არაფერი მოსულა უბრძოლველად…

მაგრამ არც ერთი დამარცხებისას არ მოუკლავს თავის თავში ის ებრაელი პატარა გოგო, რომელმაც კათოლიკურ ეკლესიაში ქრისტეს („მამის“) წინ დაჩოქებაზე უარი თქვა…

ეს უფრო ნაკლები ცოდვა იყო, ვიდრე დაჩოქებაო – მერე წერდა…

აწუხებდა… როგორ აწუხებდა, რომ ასეთი არჩევანის წინაშეც დააყენა „მამამ“…

ზეციურმაც და მიწიერმაც – დასასვენებლად პარიზში რომ წაიყვანა პატარა გოგო და მერე ტაძრის გზასაც გაუყენა…

თითქოს დედ-მამის ნაცვლად გაუბრაზდა ღმერთს…

თითქოს მან იძია სიუზანას გამო შური –

არ ვიჩოქებითო ებრალები ქანდაკებების წინ…

ჩემთვის მხოლოდ და მხოლოდ ქანდაკება ხარო – გაუბედა…

შური იძია… იძია „მამაზე“, რომელსაც არაერთხელ შესძახა – „რად მიმატოვე მე, მამა“?

სისხლშიც გაუჯდა ეს „შურისძიება“… დაუწერია კიდეც – „საიდან შემიძლია მივიღო ის ენერგია, რომელსაც მთელი ცხოვრება შურისძიებისგან აღძრული ვნება მანიჭებდაო.“

ეს იყო შურისძიება ადგილისთვის!

ადგილის მოპოვებისთვის!

ადგილის დამკვიდრებისთვის დედამიწაზე!

შურისძიება ტკივილის გამო…

იმ ტკივილის, მერე რომ წერდა –

„ტკივილი  იმას კი არ ნიშნავდა, რომ არავის ვუყვარდი,

ეს ნიშნავდა, რომ მე მიყვარდა“…

უყვარდა…

სიუზანიც უყვარდა.

ძალაუფლებისა და სიცოცხლის მოყვარული დედაც… დაც.

ზეციერი და მიწიერი „მამებიც“, რომლებიც მუდამ უდროო დროს „იკარგებოდნენ“ მისი ცხოვრებიდან…

უყვარდა ორივე ქმარიც….

შვილიც – ბიბლიური ლამექსის ძის სახელი რომ დაარქვა – ნოე… წარღვნისგან გადარჩენილი ნოე…

ღმერთისა და კაცის ნუგეში…

სიკვდილისგან დაღლილმა ქალმა შვილს სიცოცხლე „აჰკიდა“ ტვირთად…

***

1919 წელს ფრანც კაფკამ წერილი მისწერა მამას და შეეცადა, მშობლისთვის აეხსნა, რატომ ეშინოდა ასე ძალიან მისი ბავშვობიდან. ამ წერილში მთავარი ფინალია – „იქნებ, ჩემმა სიტყვებმა ცხოვრებაცა და სიკვდილიც გაგვიადვილოსო“…

ასეცაა… ამიტომაც წერენ მშობლებს შვილები წერილებს, ლექსებს, კალამბურებს, ესეებს, რომ თავად გაიადვილონ სიცოცხლეცა და სიკვდილიც…

„შვილებს“ ეს ძალიან სჭირდებათ… მამებზე მეტად…

ყველას თავისი „მამა“ ჰყავს და ყველას თავისი „მამის“ ტვირთი აქვს საზიდი…

აგერ, გალაკტიონს 1936 წელს, ოლია ოკუჯავას მეორე დაჭერის პარალელურად დაუწერია –

„მხოლოდ მსოფლიო გენიალურ ჰარმონიის აზრს

ვემსახურებით და სტალინი ჩვენი ღონეა“…

აქაც შიშია…

შიში „მამისა“ და „მამის“ წინაშე…

ღონიერი, შვილზე ძლიერი მამის წინაშე…

ლუიზ გლიკის ლექსებსაც დაჰყვება ეს ფარული „შიში“…

„გასულ ზაფხულს დედაჩემს პრობლემები არც კი ჰქონდა.

მიეჩვია იატაკს. ისწავლა იქ ძილი,

ახლოს რომ ყოფილიყო მამაჩემთან.

მამა კვდებოდა.

მას სპეციალური ლოგინი ელოდა“ (თარგ. ე.თ.)…

იატაკი აქ ერთგვარი სიმბოლოა – ხის უხეშად ნარანდი ნაჭრები – კუბოს შესაჭედი „მასალა“…

ნობელამდე ერთი წლით ადრე ლუიზ გლიკმა თავისი ძირძველი ოჯახის ყველა ქალის (ბებიის, დედის, დეიდის)  წინაშე უკანასკნელი ვალიც მოიხადა – ვალი ქვრივობისა… იატაკზე დედასავით ძილი. ხესთან, როგორც ქმრის სარეცელთან თანაზიარობა… თანამეცხედრეობა სიკვდილთან..

ვალმოხდილობა არ ნიშნავს შვებას…

ვალმოხდილობა მუდამ ტკივილია…

დედისგან ესეც იცოდა ლუიზ გლიკმა და მუდამ ახსოვდა  მამის საბოლოო „ნავსაყუდელიც“…

რა უფრო მეტია მის ლექსშებში? – შიში? იმედგაცრუება? იქნებ, შვება? უმამოდ დარჩენის შვება? ან, იქნებ, უმამობის სევდაც???

ვინ გვეტყვის, რას ფიქრობდა ჯვარზე გაკრული იესოც… რა იმედგაცრუებას განიცდიდა…

ან კი ვის არ განუცდია იმედგაცრუება მამის წინაშე?

რა მნიშვნელობა აქვს, ტირანია თუ კეთილშობილი მამა?

სუსტია თუ ძლიერია?

მშიშარაა თუ უშიშარი?

განა ლუიზ გლიკი არ წერდა?

„მეგობარი მყავს, ვისაც ჯერ კიდევ სჯერა სამოთხის.

ის სულელი სულაც არ არის, უბრალოდ, მთელი არსებით ელაპარაკება ღმერთს.

ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით –

ჰგონია, ცაში ვიღაც ზის და უსმენს“…

ლუიზ გლიკიც „ელაპარაკებოდა“ თავის წილ „მამას“, ცხადია, ოღონდ ისიც – ცაში… დაჟინებით ახსოვდა,  ებრაელს ქანდაკების წინ  არ უნდა დაეჩოქა…

***

2020 წლის 8 ოქტომბერი, ალბათ, არაერთხელ წარმოიდგინა ლუიზ გლიკმა ცხოვრების მანძილზე.

ოღონდ არ იცოდა, როდის დადგებოდა ეს წელი და რიცხვი…

წარმოედგინა ხალიჩა და გზა ნობელის მედლამდე, რომელსაც ნელა და ტაატით გაივლიდა გადაჭედილ დარბაზში; ციდან კი შავ, გრძელ კაბაში გამოწყობილ ლუიზ გლიკს აუცილებლად დაინახავდნენ „მიწიერი“ და „ზეციური“ „მამები“…

მისი არსებობაც იმ დღეს დამტკიცდებოდა საბოლოოდ!

მისი „წილიც“ ამ სამყაროში იმ დღეს შეფასდებოდა…

ღმერთს „მთელი არსებით“ ტყუილად არ ელაპარაკებოდა ლუიზ გლიკი – ეს დღე დადგა!

თუმცა, ბევრი კითხვა გაჩნდა. ბევრს არც კი ეცნო სახელი და გვარი…

„პრემია მიენიჭა გლიკს მისი განუმეორებელი პოეტური ხმის გამო, რომლის ასკეტური სილამაზე პოეტის პირად გამოცდილებას უნივერსალურად გარდაქმნის“!

ასე ახსნეს მეთექვსმეტე ქალის ნობელიანტობა იმ დღეს…

დარბაზში ალაგ-ალაგ იჯდა რამდენიმე ჟურნალისტი…

ბოლომდე ვერ „შეისმინა“ მამამ – პანდემიამ ბევრი რამ შეცვალა – ლუიზ გლიკი შავი პირბადით მარტოდ მარტო იწონებდა ფოტოკამერასთან თავს…

მაგრამ ვინ იცის, იქნებ, მისი ნობელიანტობაც სწორედ პანდემიამ განაპირობა – სიცოცხლის სიკვდილის შიშმა მიიყვანა ნობელის კომიტეტი ამ გადაწყვეტილებამდე…

ვინ იცის?

სულ რაღაც სამი წელი ჰქონია დარჩენილი ლუიზ გლიკს…

სულ რაღაც 3 წელი…

2023 წლის 13 ოქტომბერს გარდაცვალა… ორიოდ დღით ადრე გაიგო, რომ უნდა მომკვდარიყო…

თუმცა, მოასწრო… სიკვდილზე გაიმარჯვა…

და ისევ გლიკს რომ დავესესხოთ,  „ბოლოს და ბოლოს, იმარჯვებს ის, ვისაც არაფერი აქვს“…

არც ლუიზ გლიკს ჰქონია არაფერი თავისი პოეზიისა და ოთხი მზერის გარდა…

ამიტომაც გაიმარჯვა…

ამიტომაც იქცა ლუიზ-სიუზან გლიკად…

ვინ იცის, უკანასკნელ წამს მანაც წამოსწია კიბოსგან შეჭმული სხეული და ბუნდოვნად, მაგრამ მაინც ამოთქვა –

„მამა! შენს ხელშია ჩემი სული“ (ლუკა.23:46)…

Eka Tkhilava – „Why have you abandoned me, father? “, or the death of Louise Glück

The essay is dedicated to the Nobel Prize-winning American poet Louise Glick, who died last October.

This is an “anomalous” portrait of the poet, who took death with her at birth and even won over death. The essayist talks about the “father” complex and the pains that accompany these difficult relationships.