2022 წლის 13 იანვარს სიდნეიში, თეთრად შებათქაშებული ეკლესიის კედლებში, გაისმა „ცისფერი ტრიოს“ ორი ჰიტი – „საქართველოო, ლამაზო“ და „ზამთარი“. სამგლოვიარო ცერემონიალს მეორე უფრო „უხდებოდა“ – „მეშინია სიცივისა, ზამთარში რომ იცის“.
ასე შევიტყვეთ, რომ სადღაც, ქვეცნობიერში დალექილი ლეგენდა, სამგზის ოლიმპიური ჩემპიონი, თურმე, ავსტრალიაში აღესრულა და „ზამთრის“ შიში და საქართველოს მონატრება წაიღო თან.
42 წლით ადრე კი, 1980 წლის 19 ივლისს, სულ სხვა ჰიტის ხმა ისმოდა მოსკოვში; იმ დღეს „ლუჟნიკების“ სტადიონზე ოლიმპიური ჩირაღდანი დაანთო სოხუმში დაბადებულმა ბიჭმა – ვიქტორ სანეევმა, რომელიც რაღაცით გრძელფეხება მამილოს მიაგავდა.
იყო იმ წამში სულისშემძვრელად ამაღელვებელიც…
მიუხედავად ჯიმი კარტერის გაწიწმატებისა, გრძელფეხება მამილომ სოვოკის ახალი ისტორიის დაწერა დაიწყო; თუმცა, არც კარტერმა, არც მამილომ და არც „ლუჟნიკების“ არც ერთმა სტუმარმა არ იცოდა მაშინ, რომ ახალ თავს აღსასრული თუ დასასრული დაერქმეოდა მალე…
***
ძვირფასო გრძელფეხება მამილო!
ამას წინ კიდევ ერთხელ ამოტივტივდა ჩემს სოვოკურ მეხსიერებაში ჩაკირული შენი სახე-ხატება… თან ზუსტად ისე, ქვეცნობიერს რომ სჩვევია – უცნაურ დროსა და ადგილს – თეატრში – ახალ თეატრში – ოღონდ არა „ცისფერი ტრიოს“ დამტკბარი „ზამთრის“, არამედ ირაკლი ჩარკვიანის გამლღვალი და გადატეხილი „გადმოცურვის“, თან – ზღვის გადმოცურვის თანხლებით…
იმ დროს „გადმოცურვა“ თავისთავად შეიცავდა თავის არსში საფრთხეს, რადგან საბჭოთა ადამიანს მხოლოდ ცურვის უფლება ჰქონდა… თან მხოლოდ – მარჯვნივ ან მარცხნივ… პირდაპირ მუდამ სიკვდილი იყო… ზმნისწინი „გადა“ და „გადმო“ იკრძალებოდა; გადასვლა… გადასერა… გადაღება… გადაჩეხა…. გადმოდენა… გადმოღება… გადმორეკა… მით უფრო – გადაცურვა და გადმოცურვა სარისკო იყო…
ეს სპექტაკლიც ამ ზმნისწინებზეა სწორედ – სოვოკელების საძულველ „გადასა“ და „გადმო“-ზე…
შენ საბჭოთა რეალობის უცნაური ამოვარდნა იყავი, გრძელფეხება მამილო – თან – გადა-მხტომელი და თან – „ზამთრის“ მოყვარული…
აი, ირაკლი ჩარკვიანიც „გადა“ და „გადმო“-მხტომელი იყო… ოღონდ – ცოტა სხვაგვარი – არასოვოკურსა და სოვოკურს შორის გაძეძგილი…
სხვათა შორის, ამ სპექტაკლის რეჟისორიც – დავით დოიაშვილიც – სადღაც მანდ არის.
წარმოდგენასაც ეტყობა მისეული „ხტომის“კვალი – მძიმე კვალი, რომელსაც ჩარკვიანის რკინის კვალიც მოჰყვება თან… საბჭოეთის ჩაფხრეწილი, „მოუშუშებელი“ კვალი…
დარბაზში ისხდა ყველა თაობა 17-ის ზემოთ…
25-ის ზემოთ…
40-ის ზემოთ…
50-ის ზემოთ…
70-ის ზემოთ…
თითქოს სალტესავით ვეკვროდით ახალი თეატრის საბჭოთა ფერებისგან გათავისუფლებულ კედლებსა და გემოვნებიანად შემონახულ გადამწვარ ჭერს, როგორც სიმბოლოს აღდგომისა და აღსდგომისა! წვისა და ხარჯვისა! სიცოცხლისა და სიკვდილისა!
3 საათი და 20 წუთი ვბორგავდით ერთად 17-დან 70-ის ზემოთ…
ვუძლებდით ხმაურს… მოწესრიგებულ ხმაურს… ისტერიულ ხმაურს… შიშს… სიყვარულის შიშს. ღალატის შიშს. ერთგულების შიშს…
ვიგლიჯებოდით ერთად ერთისთვის, როცა ავღანეთში გახრწნილი საბჭოეთისთვის კვდებოდა ლაშა (ოთარ ლორთქიფანიძე);
როცა სერგო (გიორგი ჯიქურიძე) ხელს აწერდა თავის სამუდამო განაჩენზე – დაბადებული არაკაცად!
როცა მუდმივმოქმედი მთავრობა (ალექსანდრე ბეგალიშვილი, ანა ზამბახიძე) შაქარ-ყინულებად „არიგებდა“ სიკვდილს. სირცხვილს. შეურაცხყოფას. გაუპატიურებას. სიძულვილს.
როცა ლაშას დედა (ანა ქურთუბაძე) შვილმკვდარი ხდებოდა…
ყურებში თითქოს ზანზარებდა სადღაც ჩალექილი პაოლოს სიტყვები, რომელიც შიგნიდან ისმოდა მხოლოდ და მხოლოდ – „დედა, ინახულე შენ წმინდა ხახული“…
ვერ მოასწრო საბჭოთა დედამ… ხახულამდე ვერ მივიდა… შვილი ვერ დაიხსნა…
დარბაზში ემოციები დაიბზარა;
ერთმანეთში აირია დედა და შვილი;
ხახულში ნამყოფი და ხახულამდე ვერ ჩაღწეული…
ვიღაც შვილს ტიროდა და ვიღაც – დედას…
ვიღაც სულ ვერ ხვდებოდა, რა იყო უცნაური ჯარისკაცობაში.
რად იყო სოვოკეთში სიკვდილი ჯარისკაცობა…
დოიაშვილისა და ჩარკვიანის საბჭოთა გადმოცურვა (პიესის ავტორი – ბასა ჯანიკაშვილი) „ზერომანტიზმსა“ და „ზეპრაგმატიზმს“ შორის „დაბორიალობს“… და რაც უფრო პრაგმატულია საბჭოური გაგება სიყვარულისა თუ სიძულვილის, მით უფრო იზრდება შიში საკუთარი წარსულისა და მომავლისადმი… და შენს დამახინჯებულ, ნაგვემ, უშიშროების თანამშრომლებისაგან (ლევან კახელი, გიორგი ტორიაშვილი) ჯვარცმულ სხეულს ზემოდან დაჰყურებ
„ვით ყუმბარას,
ვით ზღარბს,
ვით ორმხრივად ალესილ სამართებელს –
ხამი!
როგორც ორმეტრიან გველგესლას,
რომელმაც ოცივე ჯირკვლიდან ანთხია შხამი“ (მაიაკოვსკი; „პასპორტი“)…
სცენაზე ის დღეა, ძვირფასო გრძელფეხება მამილო – 1980 წლის 19 ივლისი; დღე, როცა შენ „ლუჟნიკებზე“დაწერე ისტორია გველგესლებზე…
დარბაზში, იქნებ, ქაოსიც მოგეჩვენოს –
მტვერსა და ხმაურში არეული ახალგაზრდობა…
აუდიტორია 40-ის ქვემოთ იჯდა დახვეწილი გულგრილობით…
40-ის ზემოთ სისხლი ყურებს ასკდებოდა.
თითქოს ჩვენსავე ყურებს ერწყმოდა დიდი და მრავლისმომსწრე ყურ-ტელევიზორებიც…
„დროშები, დროშები, დროშები ჩქარა“…
„რევოლუციურს, ჯერ არნახულს, ჯერ არ გაგონილს“…
„ვაშა ამ ახალ საქართველოს,
ვაშა, შენებას“…
და რაც მეტი იყო საბჭოთა დროშა, წითელი ყელსახვევი, რომელიც გახრჩობს, მით უფრო მატულობდა შეგრძნება საბჭოთა თვალთვალის… საბჭოთა შიშისა და ღალატის; ნაიარევის თითქმის მოკრული პირი ისევ ირღვეოდა თვალსა და ხელს შუა, ძვირფასო მამილო…
თუმცა, დარბაზში, ჩემ გვერდით, იჯდა ქალბატონი 70-ს ზემოთ. ერთადერთი, რომელმაც ვერ გაუძლო 3 საათი და 20 წუთი ისევ საბჭოთა წარსულში ყოფნას და გავიდა…
ან, იქნებ, საბჭოთა ქარაგმებს ვერ გაუძლო?
იქნებ, საბჭოთა ნოსტალგიას?
იქნებ, სიმღერებს?
მარშებს?
იქნებ, სისულელედ მოეჩვენა ერთი უსახელო ბიჭის სიყვარული? (და თან როგორი სისასტიკე იყო ეს „უსახელობა“ საბჭოთა წარსულში??? თუმცა, რატომ მხოლოდ წარსულში? დღესაც როგორ გვიჭირს საბჭოთა სახელებისა და სახეებისგან თავის დაღწევა… ახლაც მათ შთამომავლებს ვუხდით ისევ დაუსრულებელ ხარკს…)
იქნებ, უბრალოდ, დაიღალა ის ქალბატონი?
ნეტა, დაღლილიყო… ნეტა მხოლოდ და მხოლოდ დაღლილიყო ქალბატონი 70-ს ზემოთ…
ბუი
„ცივია გული, ისე ცივი,
ვით ქვა სალესი,
შენი წამების მე დამტოვე ერთი მოწამე“…
ტიციან ტაბიძე
ძვირფასო გრძელფეხება მამილო!
დღეს ოთხშაბათია, 2 აპრილი, ტიციან ტაბიძის დღე.
იქნებ, ისიც სიმბოლურია, მაინც და მაინც ამ დღეს რომ დაემთხვა ჩემი „ზღვის გადმოცურვა“.
ცურვა რომ არ ვიცი, ნუ შემახსენებ…
არც ერთი სოვოკური წარსულის ადამიანი არ ამხელს, შეუძლია თუ არა რეალურად „ზღვის გადმოცურვა“.
ეს ჩვენი საიდუმლოა!
საიდუმლო კოდიც!
ფარული შიში!
მუდმივი მზადება „გაქცევისთვის“…
სპექტაკლის მიწურულს მომეჩვენა, რომ ის ბიჭი – აი, ის რომანტიკოსი, ტუტუცობამდე რომანტიკოსი ბიჭი, სახელად ბუი, თურქეთში ცურვით გადასვლაზე რომ ოცნებობს, ჩემი ტოლია… მერე მომეჩვენა, რომ ჩარკვიანის თაობაა… მერე გამახსენდა, მამაჩემის თაობის ბიჭები როგორ ეცილებოდნენ ერთმანეთს სასიგნალო ტივტივასთან მისწრებაში… მათაც იჭერდნენ, არც თუ იშვიათად, ბრალდებით – გადაცურვის მცდელობა…
ისინიც გარბოდნენ – ჩვენი მამები… შენი თაობელები, ძვირფასო მამილო… იქნებ, შენც….
აი, ის ბიჭები ცდილობდნენ გაქცევას, აქედან რომ ცოტა ალმაცერად ვუყურებთ… რომ არ მოგვწონს – 80-ს გადაცილებულები… დაღლილები და წლებისგან ოდნავ მხრებჩამოყრილები – „ძვირფასი მამა… გიჟი ღვდელი და – მალარია“…
სახელი ჩვენი ბედისწერაა… ბედიცა და – წერად. წერაცა და მისი გადაწერაც… ალბათ, არაფრის ისე არ უნდა გვეშინოდეს, როგორც სახელის… ჩვენი სახელის… ჩვენი საიდუმლო კოდის…
ბუიც „გაწირეს“ ამ ბედისწერისთვის. სახელშივე ჩაუდეს გრიფით საიდუმლო – წყლის ზედაპირზე მცურავი მსხვილი სასიგნალო ტივტივა…
ის „ტივტივა“, რომელსაც ასე ადვილად მიაგნეს უახლოესი მეგობრის, ძმადნაფიცის – გიოს (ირაკლი-ალან ჯაფარიძე) ხელით…
არადა, ცოტა რამ თუა გიორგიზე უფრო წმინდა ქართველისთვის…
მაგრამ სწორედ სახელს ამოფარებული იღებს „წონადი ტვირთის დუბლიკატს ჯიბიდან შარვლის“ და იასკენ (ანა წერეთელი) მიმავალ გზას იხსნის…
ამ დროს სულაც არ არის ეს იოლი გზა…
ყველა ერთის წინააღმდეგ.
ყველა ბუის მტერი.
ყველა ფერადი და ჭრელი საბჭოთა (ან არასაბჭოთა) გოგო-ბიჭი!
ასე იწერება ნებისმიერი ეპოქის ბუის ისტორია –
გაწირვა და თავგანწირვა.
სიყვარული და სიძულვილი.
აღტაცება და შური.
აი, ერთ-ერთი მათგანიც –
„ჩემი ტკივილი,
გარითმული ტვირთი თაობის,
გადმოეფინა ვარდისფერ ქუჩებს.
აუწონელი,
ვით სიმძიმე არარაობის,
სულის სიღრმეშიც გასხიპავს ბუჩქებს“…
არც თუ მთლად რიგითი საბჭოთა „ბუიელის“ – ირაკლი კოსტავას სიტყვები, რომელსაც თვითმკვლელობა მიესაჯა…
დოიაშვილისეულ ბუის უფრო „გაუმართლა“ – ციხეშია. მისი საყვარელი გოგოც არ აღმოჩნდა იასავით ნაზი – გაუძლო. მშობლებსაც გაუძლო. გიოსაც. გიოს მშობლებსაც. საბჭოთა კავშირსაც. 30-ოდ იუდასაც და სულ მარტო დარჩა დელფინებისა და ბიჭის მოლოდინში…
ბუის მართლაც რომ უფრო გაუმართლა. საბჭოთა კავშირიც ჩამოინგრა ამასობაში… მუდმივმოქმედი მთავრობაც ტიტებიან შარვალ-კოსტიუმში „გადაეწყო“ და თავისუფლების ქადაგად „დავარდა“… ციხის გარეთ კი მხოლოდ ნანგრევებია ქალაქების, სოფლების, ადამიანების…
მაგრამ იქ ერთადერთი სიწმინდე მაინც შემორჩა – ლაშას საფლავი… საფლავი, თორემ კაცმა არ იცის, რად იქცეოდა თავად ლაშა, ავღანეთს რომ გადარჩენოდა…
მაგრამ, იქნებ, ბუიმ არც იცის, გარეთ რა ელის…
იქნებ… არც „გაეროვნებულ“ „ტიტუშკებზე“ სმენია რამე…
ან კი ვის უნდა ეთქვა?
და მართლაც, რა ხვდება გარეთ ბუის?
ძველი თუ ახალი საქართველო?
მხოლოდ „ყურებიღა“ შემორჩენილა ნაშთად ძველი დიდებისა…
და რა ელის ამ ნანგრევებში ორ გაუცხოებულ ადამიანს, რომელსაც აღარაფერი აქვს საერთო იმ ერთი მივიწყებული საფლავის გარდა?
განა უსახლკარო ბუიაც (ნინო გომართელი) ამას არ ამბობს? არაფერი შეიცვლება… არაფერი…
ან, ვინ იცის, იქნებ, ჯინ ვებსტერის „გრძელფეხება მამილოსავით“ დასრულდეს ბუის ბედისწერაც – „რა უცნაურად მეჩვენება, რომ ბოლოს და ბოლოს, მე მარტო აღარ ვარ – ვიღაცას ვეკუთვნი. ეს ძალიან, ძალიან სასიამოვნო გრძნობაა. არასოდეს, არც ერთი წუთით არ მოგცემ მოწყენის საშუალებას“…
იქნებ, მართლა არ მივცეთ ერთმანეთს მოწყენის საშუალება…
იქნებ, ისტორიას მართლა დარჩეს ჩვენი ხმაც!
P.S. ძვირფასო გრძელფეხება მამილო, იქნებ, არც გსმენია, რომ ირაკლი ჩარკვიანსაც უმღერია „ზამთარია… სიცივეა, შემოდგომა მიდის“…
