ჩვენს პატარა და მყუდრო ქალაქში, სადაც მოდიდან გაუსვლელი ტანისამოსი აცვიათ მუდამ და თავის უხამს, ზედაპირულსა და ვითომ ღრმა ფიქრებშია ჩათრეულ-ჩამთბარი ყველა, ყოველ დილით რეკავს ზარები – სულისშემძვრელად რეკავს… დამ… დამ… დააამ… ასეთ ხმაზე იმერეთში რეკავენ ასაკდაკარგული ზარები, თუთის ხეებს რომ მოწყენილად შეფენიან მივარდნილი და მივიწყებული სოფლების სასაფლაოზე – მთელ დუნიას აგებინებენ, რომ კიდევ ერთი კაცით „დაპატარავდა“ მათი სოფელი…
კიდევ ერთი „მიწის“ ნაწილი დაკარგა დედამიწამ და „ცისა“ გახდა“…
ყველას ეშინია ამ ხმის… ყველა იბუზება… ყველა ცდილობს, ყურები დაიხშოს და ძვლებში ხმაური არ „გაატაროს“… არ გაიხსენოს, რომ ერთ დღეს მისთვისაც ჩამორეკავს ასე სასტიკად სწორედ ეს ბებერი, მორყეული და ხმაჩახლეჩილი ზარი…
არადა, ის მაინც რეკავს ჩვენს პატარა ქალაქში, რომელიც „აგერ, ა, აქვეა – დედამიწა რომ გავბურღოთ და მეორე მხარეს გავყოთ თავი“…
„ხიდი“ ჰყოფს ჩვენს ქალაქს ორ ნაწილად… მოკირწლული ქუჩების ბოლოს სულელი ბაყბაყდევი ცხოვრობს თავის ქოსასთან ერთად… მაგრამ ჭინჭრაქაც აქვეა და ამიტომ საშიში არაფერია… მფრინავი ხალიჩის „მოტორი“ დამჯდარია და ვეღარსად გაგვექცევა მარადიულად ქოთქოთა და ბოთე დევი…
ქალაქის შუაგულში ანტიგონეს იმ ზარივით სულისშემძვრელი ხმა ისმის… გლოვობს თავის ფიქრებსა და გრძნობებში ახლართული…
დონ-ჟუანის ჭრელი სასახლეც იმ პატარა ქუჩის ბოლოსაა. ისევ დგანან ამ სახლის წინ ტრანსპარანტებით რატომღაც ფემინისტებად შერაცხული ქალები და რაღაცას ითხოვენ ამ საცოდავი „მსხვერპლისგან“… შორიდან ვერ ვხედავ, რა წარწერაა ტრანსპარანტებზე… ან რას გაიგებ რამეს მანამ, „სანამ ურემი გადაბრუნდება“…
ზაფხულის ღამის სიზმარს ჰგავს ჩვენი პატარა ქალაქი, რომელიც ანგელოზებმა კარგა ხანია დატოვეს, მაგრამ აქვე არიან – ძველ, ფერდებგაცრეცილ პატარა ზარდახშაში დამალულები…
ეკლესიის გალავანზე შემოსკუპულ ორ ესპანელ გაიძვერა მღვდელს თუ ემალებიან, ალბათ… მაგრამ რის უნდა ეშინოდეთ, „როცა ასეთი სიყვარულია“?
ეშაფოტიც დგას ქალაქის განაპირას – ახალგაზრდა გვარდიელებისთვის გამზადებული…
თითქოს გვაფრთხილებს იქედანაც ამ ქალაქში საიდანღაც „შემოხეტებული“ იულიუს ფუჩიკი – „ადამიანებო, იყავით ფხიზლად“!
თუ ძალიან შეეცდებით, ალუბლის მივიწყებულსა და დაუსრულებელ ბაღსაც იპოვით… სარეველაც შეჰპარვია ბაღს… აღარავინ უვლის… ან, იქნებ, ვერც უვლის…
ბოლო დროს ჩვენი პატარა „ქალაქი ნამეტანი გამოიცვალა. ფაიტონები მოგონებებში დარჩა. ამ ლამაზმა ტრანსპორტმა დატოვა ჩვენი დაგრეხილი, კუზიანი ქუჩები. …სხვაფხრივ ქალაქი არ შეცვლილა. ისევ ძველებურად მშვენიერია ჩვენი სასაფლაო გორაზე“… ისევ ისე ავისმომასწავებლად ისმის ნინოს კუბოზე დაყრილი ბელტების ხმა… და ისევ რეკავს ზარი…
100 წლისა გახდა უკვე ჩვენი ლურჯი ქალაქი, გაბურღული დედამიწის მეორე მხარეს რომ შეჰკიდებია…
ზუსტად 100 წლის… 1921 წლის 6 თებერვალს დაიწყო მისი შენება ერთმა გამხდარმა, ფერმკრთალმა, ცოტა რაღაცით შეშინებულმა ბიჭმა, რომელსაც ბავშვობაში ცირკი და ოპერა ჰყვარებია…
ალბათ, მაშინაც უსმენდა ზარებს, მხოლოდ მისთვის რომ რეკავდა…
ალბათ, მაშინაც ოცნებობდა ალუბლის ბაღებზე…
მაგრამ არ იცოდა…
ქვეშეცნეულად გრძნობდა…
დედა უყვარდა…
არაფერია, იქნებ, ორიგინალური ამ სიყვარულში, მაგრამ მაინც მგონია, ჩვენი ქალაქის „მშენებელს“ კიდევ უფრო სხვა ემოციური ბმა ჰქონდა მასთან – დედასა და მშობელს რომ იტევდა ერთად… მამას – არ ვიცით…
არასდროს უხსენებია…
არ მონატრებია…
იქნებ, არც იცნობდა…
აი, დედას… დედას მუდამ უხმობდა – ცოცხალსაც და გარდაცვლილსაც…
ომს შერჩენილი 20 წლის ბიჭი ყოველ დღე, სიკვდილთან თამაშის შემდეგ, ჩანაწერს აკეთებდა –
„ომი დაიწყო. საწყალი დედაჩემი“… (Началась война. Бедная моя мама!)
„ამ ყველაფერს რომ ხედავდეს დედა“… (Если бы мама видела это!)
დედას არც უნდა ენახა, როგორ ისვრებოდა სიხლში მისი მოცარტზე შეყვარებული შვილი…
მოცარტი და სიკვდილი… როგორი პარადოქსია…
ამიტომ უხმობდა, ალბათ, დედას… წლების მერე წერდა – „სტუდიაში პატარა სკივრი ან ზარდახშა უნდა დაიდგას, სადაც ყველა მსახიობი და რეჟისორი თავის პირად, მისთვის ყველაზე ძვირფას რელიკვიებს შეინახავს, რომლებიც მის სახლთან, მშობლებთან, შვილებთან იქნება დაკავშირებული. ეს შეიძლება იყოს ჩემი ძველი, ჯავახიშვილის ქუჩის სახლის აგურის ნატეხი, კოვზი, რომლითაც ბავშვობაში მაჭმევდნენ, სათვალე დედაჩემის, რომელიც დიდი ხანია აღარ არის ცოცხალი.“
აგურის ნატეხი ჯავახიშვილის ქუჩის სახლიდან…
კოვზი, რომლითაც აჭმევდნენ ბავშვობაში…
დედის სათვალე…
ასე იკვრება ჯაჭვი და ირკვევა, რომ, საბოლოო ჯამში, ყველაზე ძვირფასი „რელიკვიაა“ დედა…
სად არის, ნეტა, ახლა იმ კოვზის ნატეხი ან ის სათვალე???
ქართული კარგად მაშინ არ იცოდა…
ვინ იცი, რატომ?
მოდის ბრალი იყო, პოლიტიკისა თუ განწყობის?
ისე, სალდათობისას, ალბათ, რუსული უფრო გამოადგა…
23 წლისა, 1944 წელს დააბრუნეს შინ…
„ღმერთო, გვიშველეო“ („Господи, спаси нас!“) – არაერთხელ მიაწერა გაყინულ ფურცლებს შუაგულ ომში აღმოჩენილმა პატარა ბიჭმა – დიდ, სევდიან კაცად რომ დაბრუნდა…
არადა, ბავშვობა ენატრებოდა… ამიტომ გადააქცია, ალბათ, „ბავშვობა პროფესიად“, როგორც თავად წერდა… ამიტომ დაიწყო მუდმივი თამაში… თამაში „ჭვავის ყანაში“… სახიფათო თამაში…
ომის მერე ეს თუ გადაარჩენდა…
თუმცა, არანაკლებ ომში აღმოჩნდა მერეც…
იმედგაცრუება ვიღაცით ან რაღაცით მუდმივად სდევდა თან ბავშვობიდან…
იმედგაცრუება ადამიანებით.
იმედგაცრუება მშობლით.
იმედგაცრუება „შვიდკაცათი“.
იმედგაცრუება მოსწავლეებით, მერე რომ თვალებს ვეღარ უსწორებდნენ…
ამბობენ, შეეშინდა და გაჩუმდაო…
მე ასე არ ვიტყოდი…
„სალდათის“ შიში ვინ გაიგო?
გაჩუმდა…
ყველაზე სასტიკად დასაჯა მოსწავლეები…
ახლაც ბოდიშობენ. ახლაც ცუდად გრძნობენ თავს… ახლაც ერიდებათ…
ომარ ხაიამი წერდა – „იმედგაცრუებული ადამიანები ადრე კვდებიანო“…
მაგრამ სწორედ „სალდათის“ სიკერპემ გადაარჩინა…
მაინც ააშენა თავისი „პატარა ქალაქი“…
მაინც ამოავსო სიცარიელე რუსთაველის თეატრიდან გამოგდებულმა…
„რეჟისორი თეატრიდან წავიდაო“,- წერდა… ვერ გაიმეტა, უფრო, ალბათ, მოსწავლეები დაინდო; არ დაწერა – რეჟისორი თეატრიდან გააგდესო…
1977 წლის 1 დეკემბერს ჩაუწერია –
„ვაშა–ა–ა–ა-! სავარძლები მოიტანეს. ჩვენ ჩვენი თეატრი გვაქვს. მალე, სულ მალე გაიხსენება ჩემი თეატრი! როგორი იქნება, ნეტავ?“
როგორია და აი, ისეთი, გაბურღული დედამიწის მეორე მხარეს რომ მოსჩანს… ოღონდ უნდა იცოდე, როგორ მოხვდე იმ ქალაქში…
უნდა იცოდე, რომ შემთხვევით აქ არაფერი ხდება… „არც კარგი ხე იზრდება ჩუმად – რაც უფრო ძლიერია ქარი, მით უფრო ძლიერია ხეც“…
აკაკის არ იყოს, „პეპელა სანამ ყვავილს ნახავდეს, მყრალ ბალახსაც თავსა ევლება“…
ყვავილის პოვნა არც ისე ადვილია…
სამხედრო ფარაჯით მოვიდა ქართულ თეატრში და სამხედრო ფარაჯით წავიდა…
ტრაგიკული კაცი იყო…. თითქოს იხმობდა კიდეც ამ ტრაგიზმს…
დოსტოევსკი წერს – ხანდახან ადამიანს მთელი არსით უყვარს ტანჯვაო…
იქნებ, მასაც უყვარდა ტანჯვა…
იქნებ, ამიტომაც ალაგებდა ასე ხშირად თავის „ანგელოზებს“ ძველ სკივრში… ავი თვალისგან იფარავდა…
თუმცა, იფარავდა კი?
ან მხოლოდ თავად იყო იმედგაცრუებული ადამიანებით?..
მასაც გაუცრუებია იმედი სხვებისთვის… მასაც უტკენია…
„სალდათის“ სისხლი მაინც „შემორჩა“…
დრო ყველაფერს ალაგებს… რაღაცას მტვერს ადებს… რაღაც ზედაპირზე ამოაქვს…
სანდრო ახმეტელის მერე რეჟისორის ლეგენდისა და მითის „კვოტა“ დიდი ხნით იყო თავისუფალი…
ჩვენი ქალაქის მშენებელმა „შეავსო“ სწორედ ეს კვოტა…
შეავსო და მოირგო კიდეც…
***
ბავშვობაში, ნაცრისფერსა და წითელყელსახვევიან სამყაროში, ერთი ნათელი წერტილი არსებობდა – ჟურნალი – „საბჭოთა ხელოვნება“ – რომელიც ყველაზე არასაბჭოური იყო ჩემს წარმოსახვაში; პრიალა ცარცის ფურცლებზე იბეჭდებოდა და შიგ ისეთი უცნაური ამბები ტრიალებდა, სუნთქვას რომ შეგიკრავდა… იქ „ვიპოვე“ პირველად ჩემი სალდათი… იქ, იმ ფურცლებზე, დავდაყირა დაკიდებული და სასაცილო კაცუნები მიყვებოდნენ ამბავს რეჟისორზე, რომელიც მუდამ ეძებდა „ყვავილს“… მუდამ აშენებდა ჩვენს ქალაქს…
მერე შევხვდი კიდეც… მისმა მეგობარმა – აკაკი დვალიშვილმა მიმიყვანა… მაშინ რეჟისორობას ვაპირებდი…
ყველა წამი მახსოვს იმ შეხვედრის…
ყველა ჟესტი…
გული ისე მიცემდა, მეგონა, მოვკვდებოდი…
ვერც მივხვდი, როგორ „გამიშინაურდა“ 16 წლის გოგოს. როგორ ამალაპარაკა… როგორ გამაცინა… როგორ ვილაპარაკეთ ლიტერატურაზე, მუსიკაზე, თეატრზე… კინოზე… სკოლაზეც კი… ბევრი იცინა, რომ გაიგო, ხუთოსანი ვიყავი. არ შეიძლება, ხუთოსანი რეჟისორი იყოსო. მართალიც იყო…
წამოსვლისას ზარი მაჩვენა.
პატარა ზარი…
თქვენც იშოვეთო ასეთი ზარი. იშოვეთ და ხშირად მოუსმინეთო…
ახლახანს ვიშოვე…
ფაიფურისაა.
თეთრი…
წკრიალა ხმა აქვს…
ხშირად ვუსმენ.
ვუსმენ, რადგან მახსოვს, რომ ის მხოლოდ ჩემთვის რეკავს…
ჩემი პატარა ქალაქის ხმაა და ის კუზიანი ქუჩები ყოველთვის მელის…
***
ნეტა რას ფიქრობდა აწოწილი და თვალებჩაცვენილი 23 წლის სალდათი, მხრებგალეულსა და ჩიხტიკოპიან ელისაბებ ჩერქეზიშვილს რომ მიჰყვებოდა თეატრალური ინსტიტუტისკენ?
ნეტა რას ელოდა?
ან თავად ელისაბედ ჩერქეზიშვილმა რა დაინახა ამ ნაომარ თვალებში ისეთი, რომ გადაწყვიტა, ჩვენ უნდა წავიდეთ და ესენი დარჩნენო…
ალბათ, იგრძნო, რომ ამ მხრებს უნდა აეშენებინა სწორედ ჩვენი პატარა ქალაქი – კუზიანი გზებით, სადაც ანგელოზები არსად მიდიან… იმალებიან, რომ საჭირო დროს ისევ ჩვენთან გაჩდნენ…
ჩვენს ალუბლის ბაღებში…
